Εικόνα

Εχθές, στην παραλία, μια νέα γυναίκα ντυμένη με μαύρο φόρεμα μπροστά στο ξέπνοο κύμα

ξέχασε το λίκνισμα του κορμιού της πάνω της -κάθε της κίνηση στο φως του ήλιου 

ανταλλασσόταν με  χάρη ξεχωριστή, του μύθου και των αγαλμάτων αντανάκλαση!

Καθώς βάδιζε αργά πατώντας στην υγρή άμμο, το είχε ολότελα ξεχάσει,

το λίκνισμα εκείνο  που από φυσικού φορούσε σε διαδρόμους και σε δωμάτια σπιτιών, 

σε δρόμους και σε πλατείες, σε γραφεία και σαλόνια της ζωής της. 

Κι αγκαλιά με το παιδάκι της στο υγρό πάνω της μαύρο φόρεμα,  το έφερε κι αυτό στην αμμουδιά  

Λες και ήθελε να αναμετρηθεί με τις νεράιδες της θάλασσας… 

 

Μια σύγχρονη ηθογραφική νουβέλα

 

Η πρόσφατα δημοσιευμένη αστυνομικής πλοκής νουβέλα της Ελένης Γκόρα, Το βλέμμα του λύγκα,  από τις εκδόσεις 24 γράμματα (2022), αποτελεί μια αξιόλογη προσπάθεια της νέας συγγραφέως στη σύγχρονη πεζογραφία μας αλλά και μια αξιανάγνωστη ιστορία για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Και τούτο, όχι μόνο για τη στέρεα σκηνοθετημένη ιστορία, αλλά προπάντων για την ηθογραφία των προσώπων της ιστορίας της. Έτσι είναι γραμμένο αφηγηματικά στο μεγάλο και κεντρικό μέρος του το βιβλίο της, με τη σύνθεση της ιστορίας να ακολουθεί διαδοχικά την έκθεση των χαρακτήρων, πρωταγωνιστών και δευτερευόντων προσώπων.

Η από ειδολογική άποψη υβριδική μορφή του πεζογραφήματος στοχεύει πολύ περισσότερο στην ανάδειξη των ηθών της σύγχρονης κοινωνίας της ελληνικής περιφέρειας, Θεσσαλίας και Δυτικής Μακεδονίας, των σχέσεων των ανθρώπων, της δράσης και των σκέψεών τους και πολύ λιγότερο να εξιχνιάσει την εγκληματική πράξη. Αυτό δείχνει και η δομή της νουβέλας: την πρόθεση της συγγραφέως στη διήγησή της να βυθομετρήσει τους κοινωνικούς λόγους και τα ψυχολογικά αίτια που οδήγησαν στη δολοφονία του πρωταγωνιστή ήρωα. Η αρχή και το τέλος της διήγησης της ιστορίας αναφέρονται σε διαπραγμένο έγκλημα, ενώ ενδιαμέσως η τριτοπρόσωπη αφήγηση εστιάζεται με λεπτομέρειες στα κεντρικά πρόσωπα και στον κοινωνικό τους περίγυρο. Έτσι η αφηγηματική φαντασία προσδίδει εξέχοντα ρόλο σε έναν διεισδυτικό και στοχαστικό αφηγητή, χωρίς βέβαια να παραλείπεται τίποτε το ουσιαστικό που υπαρξιακά και οντολογικά συγκροτεί τα πρόσωπα της ιστορίας.

Η συγγραφέας με εκφραστική απλότητα και διεισδυτική ματιά ανιχνεύει αλλά και αναδεικνύει τον εσωτερικό κόσμο των πρωταγωνιστών της ιστορίας, τη Βολιώτισσα Ουρανία και τον Λαρισαίο Αντώνη, που καταλήγουν σε γάμο, έχοντας ο καθένας τους δικούς του λόγους και τις δικές του επιδιώξεις που δεν καθομολογούνται αλλά μεθοδεύονται υπογείως. Η Ουρανία θέλει οπωσδήποτε να παντρευτεί και να κάνει οικογένεια, ακολουθώντας με πάθος την παράδοση που θέλει τη γυναίκα στον κυρίαρχο και αποκλειστικό ρόλο της μητέρας, παρουσιάζεται αθώα, ελκυστική, ερωτική, αρπακτική (γυναίκα λύγκας), ενώ ο Αντώνης, πονηρός, υπολογιστικός, αδίστακτος, πολυγαμικός, να παρέχει αφειδώς χρήματα, ασφάλεια, τα πάντα στην οικογένεια εκτός από το πιο ουσιαστικό και αναγκαίο: την αγάπη που επιζητεί με πάθος η Ουρανία. Ο συναισθηματικός κόσμος τους και το αξιακό του υπόστρωμα, οι καθημερινές τους επιλογές, ακολουθούν παράλληλες πορείες που παραμένουν περίτεχνα μυστικές και ερμητικά κλειστές. Συντηρούνται από τον περίγυρο των συγγενικών και φιλικών τους προσώπων έως την ολοκληρωτική αποξένωσή τους και την αλλοτρίωση της συζυγικής τους σχέσης. Ο αναγνώστης καλύπτοντας κενά της αφήγησης κατανοεί πολύ καλά την κατάληξη της ιστορίας (εντέλει ο Αντώνης δολοφονείται έξω από τα σύνορα της πατρίδας του, στη μεθόριο Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας, την ημέρα των γενεθλίων της εγγονής του Ροζαλίας, ενώ η Ουρανία δηλώνει «Είμαι μια χαρά», όταν την ενημερώνουν για το τραγικό συμβάν).

Θεωρώ ότι ο αναγνώστης θα ανακαλύψει το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της νουβέλας στον επιτυχή συνδυασμό κοινωνικής ηθογραφίας, κοινωνικής κριτικής και αφήγησης. Πολύ εύστοχα τα κοινωνικά ήθη ανασύρονται και γενεαλογούνται σε βαθιά στερεωμένα στερεότυπα, για τον άντρα, τη γυναίκα, την οικογένεια και τα παιδιά. «Είχε τελειώσει (ενν. η Ουρανία) το Λύκειο και αμέσως έψαξε για δουλειά. “Να καλοπαντρευτείς, να κάνεις παιδιά”, τη συμβούλευε η μάνα της». Οι περιγραφές της εξωτερικής εμφάνισης των προσώπων, γίνονται με εμμονή στη λεπτομέρεια, στοιχείο της σύγχρονης εποχής των εικόνων, της επικρατούσας σε κάθε τι μόδας, αποκαλύπτοντας έτσι στον αναγνώστη τα λανθάνοντα κοινωνικά ήθη, τη σκέψη και τη δράση των προσώπων. Ακόμη και η ιδιωματική γλώσσα επιστρατεύεται για να αποδώσει τα ήθη και τις αξίες της σύγχρονης ελληνικής περιφέρειας: «Αντών’,  Βαγγελίτσα, Νικουλάκη, βάλτι του καλά στου μυαλό σας. Ο παράς κάν’ τς’ ανθρώπς”, έλεγε και ξανάλεγε ο κυρ-Γιάννης στα παιδιά του και στη θυγατέρα του.». Η κριτική γίνεται με υπαινιγμούς και ειρωνεία: «Ο πατέρας του (ενν. του Αντώνη), ο κυρ-Γιάννης, ήταν άνθρωπος δουλεμένος, με τα μούσκλια να διαγράφονται. Όποιος τον έβλεπε, έλεγε: "Θεριό!". Όλοι οι συγχωριανοί πρόσεχαν να τα έχουν καλά μαζί του. Από αυτόν έτρωγαν ψωμί πολλές οικογένειες στον κάμπο. "Χέρι που σε ταΐζει, δεν το δαγκώνεις!" Κι έτσι ο κυρ-Γιάννης έχαιρε σεβασμού κι εκτίμησης. Κοινοτάρχης είχε εκλεγεί, λαός, συμβούλιο, αυτόν θα εξέλεγαν! Ποιον άλλον;"  ».

Η ρεαλιστική γραφή της Γκόρα αποσκοπεί στην αποκάλυψη των διαβρωμένων ηθών και αξιών της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, στην υποβολή  του υπάρχοντος γενικευμένου αμοραλισμού στα σύγχρονα ήθη: την αλλοτρίωση, τη διαφθορά, την υποκρισία, τη συμβατικότητα, που καλυμμένα ωστόσο πολύ καθοριστικά ρυθμίζουν θεσμούς, όπως η σύγχρονη οικογένεια, αλλά και προσωπικές συμπεριφορές και συναισθήματα, όπως ο έρωτας, η συντροφικότητα, η φιλία. Η δράση των προσώπων και κυρίως των πρωταγωνιστών σε όλα τα κρίσιμα αυτά ζητήματα που καθορίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις δε γίνονται ανοιχτά, όπως συμβαίνει λόγου χάριν στην αφήγηση του μυθιστορήματος Η πλωτή πόλη της Μάρως Δούκα (Κέδρος 1983, Πατάκης 2007) που ξετυλίγεται στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες Αθήνα και Παρίσι, αλλά καλυμμένα και εσκεμμένα, μεταξύ νομιμότητας και παρανομίας, στις πόλεις  και την ύπαιθρο της ελληνικής περιφέρειας. Η συνακόλουθη βία που ασκείται στα πρόσωπα της ιστορίας Το βλέμμα του λύγκα είναι κυρίως ετεροκαθοριζόμενη, κατευθύνεται από την κοινωνία στο άτομο, και στερείται το στοιχείο της ελεύθερης προσωπικής επιλογής. Αυτό που καθορίζει την πλοκή της ιστορίας, δηλαδή τις πράξεις και τις σκέψεις των ηρώων, είναι ένα είδος κοινωνικού ντετερμινισμού που ισχύει σε μεγάλο βαθμό ακόμη και σήμερα στον τόπο μας και για τον λόγο αυτόν η ιστορία καταλήγει στο έγκλημα και τη δολοφονία του πρωταγωνιστή.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ν. ΑΚΡΙΤΟΠΟΥΛΟΣ

 Πέντε χαϊκάι των Στεναγμών

 

 

Ι

Ξέφραγο η καρδιά μου· μπάζει από παντού στις μνήμες

ΙΙ

Η αδελφή και η γιαγιά μου: όνομα  ζεστό στη λήθη

ΙΙΙ

  Καμπύλη ο ουρανός στη γη:  δες μια ανύψωση στο βλέμμα

IV

Να πείθεις, όλο μας λένε· για την αλήθεια; ποιος νοιάζεται!

V

Πια πώς να σε δω ξανά γυμνό δίχως θεό ένα σώμα!

 Ο  τόπος μέσα μας ή πώς το βιωμένο παρελθόν γίνεται μυθοπλασία ενός ζωντανού εαυτού παρόντος «από την πρώτη ποίηση της ζωής μας»*

 

Το τελευταίο στη σειρά αφήγημα «Το Βιβλιόδεντρο» στο βιβλίο Ο  τόπος μέσα μας  της Δέσποινας Καϊτατζή-Χουλιούμη αποτελεί το έσχατο αλλά όχι το μοναδικό τεκμήριο μιας πεζογραφικής λογοτεχνίας της μικρής φόρμας, πολύ κοντά στην πεζόμορφη ποίηση και το διήγημα. Διηγήματα ονομάζει η συγγραφέας τα σαράντα οκτώ σύντομα σε έκταση αφηγήματα του βιβλίου της. Κείμενα μιας έξοχης λυρικής αφήγησης με όχημα την ανάμνηση βιωμένων γεγονότων. Βιβλίο νοσταλγικό, βιωματικό· από την οπτική της τεχνικής της γραφής του, θα μπορούσε να το περιγράψει κανείς και με το «πώς το βιωμένο και απωθημένο στα κατάβαθα της ψυχής παρελθόν γίνεται ζωντανό παρόν με τον τρόπο που μας υποβάλλει ο καβαφικός στίχος «ήχοι από την πρώτη ποίηση της ζωής μας». Διότι αντηχήσεις του παρελθόντος στο παρόν είναι οι μικρές ιστορίες της.

Τα κείμενα, ολοκληρωμένες ιστορίες, αποτελούν «αποσπάσματα» θα μπορούσε να πει κανείς, ψηφίδες ενός απέραντου μωσαϊκού κόσμου, ενός παλίμψηστου διακειμένου που έχει εγγραφεί  στη συνείδηση και ανασύρεται από τη μνήμη της συγγραφέως. Ενός ευρύτερου διακειμένου που είναι το πεζό αλλά και το ποιητικό έργο της συγγραφέως. Οι ιστορίες καθαυτές, προβολές της βιωμένης και απωθημένης μνήμης στο παρόν, συγκινούν και προβληματίζουν τον αναγνώστη. Σε κάθε ιστορία, το διακείμενο έχει ως αφετηρία μια παλλόμενη ψυχική εμπειρία ζωής· έχει ως ποιητικό αίτιο τον λυρισμό μιας δημιουργικής συνείδησης έμπλεης ζωής, έρωτα, νόστου, θανάτου· ενός λυρισμού που θέλει να απωθήσει τον πανταχού παρόντα θάνατο και κάθε τι που μας τον θυμίζει: λήθη, απουσία, αλλοτρίωση, αποξένωση, βία, στερεότυπη σκέψη, κοινωνική αδικία, κάθε είδους ρατσισμό. Κάθε αφήγημα το επιβεβαιώνει με το δικό του θέμα, με τον δικό του τρόπο. Κάθε αφήγημα σκηνοθετείται με αυτήν τη λογική μυθοπλασίας. Για κάθε τόπο, χρόνο, ή πρόσωπο, στην πλοκή κάθε ιστορίας. Η ρεαλιστική ματιά του παρόντος αποτελεί τη σπίθα στο φυτίλι της αφήγησης. Μιας λυρικής αφήγησης που κάποτε γίνεται και ονειρική, για να αποδώσει το «θαυμαστό», ακόμη και το «μαγικό», πάντοτε τα τελευταία αυτά εννοώντας τα με την έννοια της ποιητικότητας στην ανθρώπινη δημιουργία.

Η έκφραση είναι λυρική. Εκφέρεται και κορυφώνεται με μικρές προτάσεις και πυκνά νοήματα. Με ελλειπτικές προτάσεις μικροπερίοδου πλάγιου λόγου, πολλές φορές χωρίς ρήμα. Αποτυπώνουν με δραματική ένταση κυρίως συναισθήματα αλλά και σκέψεις του ομιλούντος υποκειμένου. Και είναι ο αφηγητής / η αφηγήτρια κάθε ιστορίας σε μια μορφή πυκνής σε νοήματα και προπάντων σε συναισθήματα, λυρικής αφήγησης.

Κι εκείνοι ποιούσαν

Ας ήταν να γράφαμε λιγότερη ποίηση

και να κάναμε περισσότερη.

Κώστας Μόντης

Στο σπίτι. Μόνος τώρα πια ο κύριος Μίλτος. Τα παιδιά φευγάτα. Η σύντροφος σε αποδημία. Μια ζωή μετά τη δουλειά με ένα βιβλίο ή μια εφημερίδα στο χέρι. Άρχισαν να τον δυσκολεύουν τα μικρά γράμματα. Τα μάτια κουράζονταν εύκολα. Το τελευταίο διάστημα γέμιζε τον ελεύθερο χρόνο βλέποντας παλιές ταινίες. Η τιβί μονίμως σε σύνδεση με το λάπτοπ. Του είχαν μάθει τα παιδιά να κατεβάζει ταινίες της αρεσκείας του. Καταβυθιζόταν στον λατρευτό κόσμο του σινεμά. Τον μετέφερε σε άλλη ατμόσφαιρα, σε άλλες εποχές. Άνοιξε την τιβί. Επέλεξε την ταινία «Ο κύκλος των χαμένων ποιητών».

Ο λόγος αυτού του ομιλούντος υποκειμένου με την αντικειμενική του εκφορά στην αφήγηση, καθορίζει και το στοχαστικό ύφος των κειμένων, που είναι και χαρακτηριστικό γνώρισμα της αποσπασματικής γραφής, κατ’ επέκταση και της αποσπασματικής λογοτεχνίας. Στο βιβλίο, η επανάληψη αυτού του είδους λόγου, το στοχαστικό ύφος, η διακειμενικότητα (στοιχείο δημιουργικής αφετηρίας σε κάθε αφηγημένη ιστορία) αποτελούν μορφολογικά και ειδολογικά κριτήρια ένταξης της λογοτεχνίας αυτής στην αποσπασματική λογοτεχνία, όχι όμως της γνωστής εκείνης του μοντερνισμού αλλά ενός μεταμοντέρνου ρεαλισμού.** 

Και η απόλαυση του κειμένου; Ακέραιη είναι η απόλαυση της ανάγνωσης και ανανεώνεται κάθε φορά που ο αναγνώστης αρχίζει να διαβάζει μια νέα ιστορία, από την πρώτη ώς την τελευταία του βιβλίου. Το στοίχημα αυτό το έχει κερδίσει η συγγραφέας από την πρώτη ιστορία: «Κι έγινε δέντρο που μιλούσε στη σιωπή». Η μέθοδος σύνθεσης είναι αυτή της διακειμενικής σύμπλευσης. Ένα κείμενο αναφοράς (ως μότο) και το πρωτότυπο κείμενο συμπλέουν στην πολύπτυχη ανίχνευση της ανθρώπινης ψυχής που οργανώνει και σκηνοθετεί τις ξεχωριστές και έξοχες αυτές ιστορίες.

 

Πράσινη κουβέρτα

Πες μου τι είναι αυτό που φοβάσαι, να σου πω τι σου έχει συμβεί.

Ντόναλτ Γουίνικοτ

Καθόταν στο κουπέ με άλλους μετανάστες. Θα πήγαινε στο Μόναχο κι από εκεί στην Καρλσρούη. Είχε μια βαλιτσούλα και πάνω της δεμένη μια πράσινη κουβέρτα. Στην τσάντα 100 μάρκα και το αντίγραφο με τη διετή σύμβαση εργασίας στο εργοστάσιο της Siemens. Και το διαβατήριο. Η μάνα είχε φτύσει αίμα μέχρι να εκδοθεί. Έτρεχε από τον Άννα στον Καϊάφα παρακαλώντας και λαδώνοντας. Τελικά τα κατάφερε. Ο δρόμος είχε πλέον χαραχτεί κι ας μην ήξερε πού θα την έβγαζε. Έπρεπε να φύγει, δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς. Δεν υπήρχε άλλη διέξοδος στο τέλμα που έβραζε και φούσκωνε μέσα της.

Σε κάθε ιστορία, μέσα από τη δράση και τις σκέψεις των προσώπων, κυρίως όμως μέσα από τον λόγο ενός καλυμμένου αφηγητή/αφηγήτριας, αποκαλύπτεται μια νέα πτυχή ζωής. Μια νέα κάθε φορά και άγνωστη στην αρχή αλλά φωτισμένη στο τέλος ανθρώπινη περιπέτεια αποκαλύπτεται, είτε με την καταβύθιση στον εαυτό είτε με την καταβύθιση στη συνείδηση του ήρωα ή της ηρωίδας, Στο βιβλίο σκηνοθετούνται ανθρώπινες περιπέτειες μιας εντελώς σύγχρονης οπτικής και θεματολογίας, που αρχίζουν από τη δεκαετία του πενήντα και φτάνουν ώς τις μέρες μας, Οι ιστορίες του βιβλίου αποτελούν τη σύγχρονη ανθρώπινη περιπέτεια στην καθημερινότητά της. Θα πρόσθετα, σε τελική ανάλυση, και το εξής ως αναγνώστης του βιβλίου: η εκ βαθέων συνειδητή καθημερινότητα του ανθρώπινου βίου είναι ο θαυμαστός υπερήρωας του βιβλίου Ο τόπος μέσα μας. Γιατί με τη γραφή αυτή στοχεύεται ο αυθεντικός εαυτός, ο θαυμάσιος άνθρωπος, πέρα από την έμφυλη ταυτότητα, το όνομα, την ιδιότητα, την εργασία, την κοινωνική λειτουργία, την περιπέτεια, που μπορεί αυτός να έχει σε κάθε επιμέρους ιστορία. Και αυτό είναι μια ποιοτική και αξιανάγνωστη λογοτεχνία του καιρού μας.

*Καβαφικός στίχος από το ποίημα «Φωνές».

**Για την αποσπασματική λογοτεχνία, δες, Αλέξανδρου Ν. Ακριτόπουλου «Οι Παράγραφοι του Αλκιβιάδη Γιαννόπουλου, Θεωρητική και ερμηνευτική προσέγγιση», Révue des Études Neo-Helleniques N. S. 5, 2009, Daedalus, Paris-Athènes, σελ. 119-143.

Α.Ν.Α.

Οι τρεις τους*

 

                           

Στη μισοφωτισμένη δροσερή νύχτα ο άρτι αφιχθείς κάθισε μαζί τους στο παγκάκι για τρεις.  Κάθονταν και στο σανίδι της πλάτης του τα παιδιά, όταν γίνονταν τρία-τέσσερα. Εκείνος έδειχνε ανήσυχος. Όμως ο ερχομός του άρτι αφιχθέντος φάνηκε ν’ ανανεώνει τη συντροφιά. Κι έμεινε όρθιος, ακουμπισμένος στον τοίχο της αυλής του άλλοτε βασιλικού ιδρύματος. Ο άλλος, ο τρίτος της συντροφιάς, καθόταν στην άκρη και άκουγε τα λεγόμενα χωρίς λέξη, όπως και πριν φύγει ο δεύτερος άνδρας της πρώτης τριανδρίας στο παγκάκι της πλατείας.

Λίγο πριν την έλευση του άρτι αφιχθέντος, η συντροφιά αριθμούσε τρεις άνδρες: τον όρθιο κι ακουμπισμένο στον τοίχο, τον δεύτερο που έφευγε, και τον τρίτο που καθότανε αμίλητος. Αυτοί ήταν οι της πρώτης τριανδρίας. Και δίπλα τους για σεργιάνι, γυναίκες, άνδρες, αγόρια και κορίτσια, σχημάτιζαν ένα ακαθόριστης ηλικίας σύνολο, που το μόνο κοινό τους ήταν το παγκάκι και τα αραδιασμένα καθίσματα κόντρα στον τοίχο του περιβόλου του «Σπίτι Παιδιού», της «Σχολής» όπως παλιά το έλεγαν. Βασιλικό ίδρυμα που μετεμφυλιακά έπαιξε άριστα τον ρόλο του στο χωριό των προσφύγων στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου. Που φαινόταν να έχει τελειώσει, μα δεν τελείωνε!..

Μόλις κάθισε ο άρτι αφιχθείς, είχε σχεδόν απομακρυνθεί ο δεύτερος της πρώτης τριανδρίας. Δωδεκάχρονο τον είχαν πάρει οι αντάρτες. Σπούδασε, εργάστηκε στην DDR και γύρισε με γυναίκα και παιδιά στην πατρίδα με την πρώτη ευκαιρία. Είχε τελειώσει μια ιστορία που δε σήκωνε περαιτέρω ερμηνείες και σχόλια. Πού να συμφωνήσει με τον τρίτο που καθότανε στην άκρη… Τον άλλο άνδρα, εργάτη στη Mercedes, ξενιτεμένο κι αυτόν χρόνια στην BD. Κι ας είχε πέσει το τείχος. Κι ας ενώθηκαν η ανατολική με τη δυτική Γερμανία. Έκλεισε λοιπόν την προσωπική του ιστορία με πάθος, ρίχνοντας αυλαία με αργά βήματα.

Στο βάθος απέναντι φαίνονταν στο φωτισμένο καφενείο δύο παρέες ανδρών που άφηναν μισοτελειωμένες λέξεις, φωνές στο τάβλι και στα χαρτιά. Τάχατες παίκτες αχτύπητοι αλλά στην ουσία απόμαχοι της ζωής, κουρασμένοι από τα χρόνια.

Τότε ακριβώς πλησίασε ο καινούργιος και πήρε τη θέση του αποχωρήσαντος. Μια ζωή λιγνός άνδρας, σαν τη μάνα του. Ίδιο σκαρί. Ξενιτεμένος στην Αυστραλία με στοιχεία ταυτότητας από τη δεκαετία του εξήντα. Γύρισε στο χωριό μετά από πολλά χρόνια σκληρής δουλειάς. Και τελευταία με τα ζώα και από το περπάτημα στο βουνό, έγερνε σκυφτός, από κούραση και δύσκολα χρόνια. Ήρθε, λύγισε μπρος τα γόνατα ελαφρά, πέφτοντας σχεδόν στο παγκάκι. Το σπίτι του απέναντι. Και μπήκε αμέσως στην κουβέντα. Στην αρχή άκουγε. Ύστερα, ίσως δεν εύρισκε πειστικά τα λεγόμενα του τρίτου που καθόταν στην άκρη, ίσως από πίεση βιωμάτων, σηκώθηκε, πήρε μια στάση σκυφτός μπροστά και άρχισε να μιλάει. Μισό αιώνα ιστορίας ξεδίπλωναν τα λεγόμενα στους ακροατές του στο παγκάκι της πλατείας...

Λεπτά πριν την εμπλοκή του νέου συνομιλητή, ο λεγόμενος τρίτος έκανε αναφορά σε θέματα επικαιρότητας. Αλλά είχε καταπιεί τηλεθέαση και αλαλία μόνος στο σπίτι, καθώς η απαστράπτουσα παρουσίαση των ειδήσεων και άλλες επίκαιρες συζητήσεις τον είχανε καθηλώσει στον καναπέ. Ανεπαισθήτως, του έκοψαν πρόστιμο να μη μιλάει. Και ό,τι καταλάβαινε-καταλάβαινε. Τώρα, για να ισορροπήσει ψυχικά χωρίς άνωθεν και έξωθεν λογοκρισία άνοιξε πάλι συζήτηση, πηδώντας από το ένα θέμα στο άλλο, ανάλογα με την τηλεοπτική συζήτηση και με όσα ήθελε να πει. Έτσι φαινόταν τα λεγόμενα στον όρθιο άνδρα που ακουμπούσε στον πέτρινο τοίχο. Είχε υπόψη του εκείνος και πέτρινα και άλλα χρόνια, από διαβάσματα και βιώματα της δεκαετίας του εβδομήντα και του ογδόντα. Αυτοί ήταν τα πρόσωπα της δεύτερης τριανδρίας.

Ο λεγόμενος τρίτος είχε στις συζητήσεις ένα παγιωμένο συνήθειο που προερχόταν από το βιωμένο παρελθόν του στη μοιρασμένη τότε δυτική Γερμανία. Η στάση του αυτή είχε γίνει στερεότυπο για κάθε θέμα. Η κοινωνία της χώρας αυτής τού έδινε πάντοτε το μέτρο για τα πράγματα. Μιλούσε για ανωτερότητα, ορθότητα... Και όπως οι πάλαι ποτέ φιλόσοφοι και θεολόγοι, όριζαν τη δική τους αυθεντία με το «εκείνος το είπε», εννοώντας τον Αριστοτέλη, έτσι κι αυτός εκεί οδηγούσε τη συζήτηση: «Στη Γερμανία…». Μέχρι και στην παγκοσμιοποίηση το πήγε, για να καταλήξει -πού αλλού;- στο γνωστό μοτίβο: «Στη Γερμανία…». Ξεδίπλωνε έτσι τη βιοθεωρία του ο άνθρωπος. Και χωρίς καλά-καλά να το καταλαβαίνει, από θαυμασμό προς τον γερμανικό πολιτισμό, και χωρίς ιδέα από ιστορία και ιδεολογία, έφερε την κουβέντα και στον Χίτλερ. Που κανόνισε, λέει, τους Εβραίους. Γιατί «έχουνε το χρήμα», κυβερνούν συνωμοτικά τον κόσμο και συνελόντι ειπείν «φταίνε για όλα» τα κακώς κείμενα της υφηλίου.

Εκείνος που στεκόταν όρθιος κι ακουμπισμένος στον τοίχο, όρθιος μισό βήμα πίσω, στο πλαίσιο της δεύτερης τριανδρίας, τους άκουγε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πότε κάτι πήγαινε να πει, πότε σιωπούσε. Και άλλοτε διέκοπτε, καθώς εκείνοι συνομιλούσαν, ο ένας για τη Γερμανία κι ο άλλος για την Αυστραλία, να του εξηγήσουν για τη σύνταξη που έλεγαν ότι παίρνουν. Οι εξηγήσεις δε φαίνονταν επαρκείς. Ο ένας έπαιρνε πολλά, ο άλλος λίγα, έλεγαν. Εκείνος ήθελε να καταλάβει... Και δε μπορούσαν να του εξηγήσουν. Και δεν άντεχε άγνοια και γνώμη να προβάλλονται ως έγκυρη απόλυτη γνώση. Η εξήγηση έφτανε μέχρι το «έτσι είναι τα πράγματα» και όχι στο «γιατί είναι έτσι που είναι τα πράγματα». Στάση απλών ανθρώπων σε συζητήσεις. Μοιάζει με την εργαλειακή βεβαιότητα των σύγχρονων κομπιουτεράδων, μάλιστα όταν αυτοί είναι αναγκασμένοι να απαντούν σε ερωτήματα τεχνολογικής φύσεως σε μη γνωρίζοντες από τεχνολογία πελάτες τους.

Έτσι προχωρούσε το βράδυ εκείνο του Αυγούστου, στο γύρισμα του αιώνα, και ο όρθιος άνδρας που ακουμπούσε στον πέτρινο τοίχο το χάρηκε που ξαφνικά η συζήτηση, από τα επίκαιρα το γύρισε στα παλιά, στα προσωπικά και βιωμένα γεγονότα. Έγινε άραγε από κάποια παρεξήγηση, από κάποια κρυφή εσωτερική σύγκρουση ή ήταν ένα προσωπικό παράπονο, σαν αναδρομική καταγγελία του νέου συνομιλητή τους;  Δεν ήξερε τι να πει γι’ αυτό. Του άρεσε όμως και θεώρησε ευτυχή τον εαυτό του ο όρθιος άνδρας που άκουγε ξεχασμένες ιστορίες, που η συζήτηση το ’φερε και στα προσωπικά. Το βρήκε σαν κάτι με ξεχωριστό νόημα. Γι’ αυτό και πλησίασε στο μισό βήμα κι ακούμπησε στο παγκάκι, ενώ ήταν έτοιμος να φύγει και να μείνει με δίχως λέξεις μέσα στη σιωπή του, μέσα στην αμφίβολη ραστώνη του μυαλού του. Και όπως κάθε καλοκαίρι τελευταία, με την ύπουλη τριβή, τον ίδιο πόνο στις αρθρώσεις του.

Τότε ο καινούργιος άρχισε με φωνή λαλέουσα, σαν κάποιος που θέλει να υπογραμμίσει το νόημα της Ιστορίας και όχι μοιραία πάλι να Την υπομείνει. Ο όρθιος άνδρας, άκουγε επιτέλους κάτι ενδιαφέρον, ενώ ο τρίτος που καθόταν, έμενε τώρα αμίλητος. «Εμένα», είπε ο καινούργιος, «όταν θα πήγαινα στο Γυμνάσιο, ο δάσκαλος του σχολείου μού είπε ότι θα είμαι ο μόνος από τους τρεις που θα πετύχω στις εξετάσεις για το Γυμνάσιο, αλλά ήμουν ο μόνος που δεν πέτυχα…». «Γιατί;» γεμάτος απορία και ειλικρινές ενδιαφέρον ρώτησε ο όρθιος άνδρας. «-Γιατί ο Γιουβάννης από το χωριό είπε τότε στον Γυμνασιάρχη για μένα: «αυτός είναι βουλγαρόπαιδο». Κατάλαβες;». «-Σε πιστεύω», του απάντησε σχεδόν κεραυνοβολημένος ο όρθιος άνδρας. Νεότερος, γεννημένος χρόνια μετά τον Εμφύλιο, βλαστάρι του ψυχρού πολέμου και της μεταμοντέρνας σκέψης, γνωρίζοντας από δικτατορίες, ιδεολογίες, ζαπατίστας, σαντινίστας, ταυτότητες, βαρβαρότητες, μονόκερους, ρινόκερους, θέλησε να προσθέσει κάτι για την παράλογη γραφειοκρατία που τελευταία τον είχε ταλαιπωρήσει. Σχεδόν απότομα τον διέκοψε ο καινούργιος. Να μη χαθεί η υπογράμμιση, ο τόνος και το νόημα των λεγομένων του. «Άσε με να τελειώσω», κραύγασε. Και πρόσθεσε με το ίδιο πάθος: «Για μένα ήταν πάλι τότε που ο παπα-Δημήτρης του χωριού είπε: «αυτός δεν έρχεται στην εκκλησία». Ενώ ήμουν ο μόνος από τους τρεις υποψήφιους που πήγαινα κάθε Κυριακή στην εκκλησία. Κατάλαβες;»

Η σιωπή που επακολούθησε έκλεισε το θέμα. Τίποτε δεν ήταν πια ανακοινώσιμο στην αποσπασματική ιστορία του καινούργιου συνομιλητή. Τίποτε αναγκαίο να ειπωθεί. Γιατί ο νεότερος από τους τρεις, γνώριζε ότι η διαφορετικότητα του παλιού υποψήφιου γυμνασιόπαιδου, τώρα κάπου εξηντάρη στην ηλικία συνομιλητή τους, ήταν η ντόπια σλαβόφωνη Μακεδόνισσα μητέρα του σε χωριό προσφύγων από τον Πόντο. Και ίσως-ίσως ο ακέραιος και ντόμπρος χαρακτήρας του πρόσφυγα πατρός της οικογένειας. Και ακόμα, επειδή γνώριζε ότι ο Γιουβάννης, ο επονομαζόμενος τουρκιστί τζι-γιαβρουσού (παιδί του διαβόλου) προπολεμικά είχε παντρευτεί γυναίκα από την Πόλη που φαίνεται δεν καλοήξερε πως ήτανε Βουλγάρα και στην Κατοχή τον εγκατέλειψε, μιας και έτσι ήρθαν τα πράγματα!.. Θα μου πείτε: τί σημασία να έχει μια ιστορία συζυγικής εγκατάλειψης επί Βουλγαρίας για μια μετεμφυλιακή ιστορία αποτυχίας να μπει στο Γυμνάσιο ο καινούργιος της συντροφιάς τους; Για ένα χωριό της Μακεδονίας, μπορεί και να έχει. Μπορούσαν να φανταστούν ότι ο ψυχρός πόλεμος ήτανε τόσο κοντά; Ότι καθόταν μαζί τους στο παγκάκι;

Κι αυτός, ο όρθιος της συντροφιάς, ο ένας από τους τρεις τους, «καληνύχτα» είπε βιαστικά και ανηφόρισε. Η ιστορία για «βουλγαρόπαιδα» και «ιεροχαφιέδες» που λίγο πριν είχε ακούσει και τον συγκλόνισε, αναρωτιόταν σε ποιο τάχα κεφάλαιο της ιστορίας μας ανήκει. Δεν είχε τελειώσει ο ψυχρός πόλεμος. Ή μήπως η ιστορία του άρτι αφιχθέντος λιγνού άνδρα αποτελεί θλιβερό ιντερμέντιο σε κάποιο κεφάλαιο της «παρασχολικής» ιστορίας και του μετεμφυλιακού πολιτισμού μας; «Δε νομίζω...» βιάστηκε να απαντήσει εις εαυτόν. Αλλά καθρέφτης η αποσπασματική ιστορία... Λίγα μέτρα παραπάνω άρχισε να αμφιβάλει. Για τη βιαστική απάντησή του, για την ιστορία όπως γραφόταν στο παγκάκι, για πιο πέρα, για πέρα από τα σύνορα, επί των ημερών του. Γιατί γνώριζε πολύ καλά και δεν ξεχνούσε ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε τα πρώτα θύματα του λεγόμενου ψυχρού πολέμου...

 

 

 

*Πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφ. Ελεύθερο Βήμα της Φλώρινας, 30/5/2013, αρ. φύλλου, 3900.

 

                              

 Τρία ποιήματα ταξιδεύουν 

με την Ολυμπιάδα και τη Θεσσαλονίκη

 

 

 

  

 

2022

 

 

Οι λέξεις μου που έγιναν δικές σας

 

Οι λέξεις μου όμοιες σχεδίες

στην πλώρη τους σκαλιστή η νίκη-ελπίδα

γίνονται πίδακες κι αντλίες

στην πρύμνη σπέρνοντας χλωρίδα

 

Οι λέξεις μου

άγριες μεταφράσεις

χρόνο και τόπο θέλουν να γυρίσουν τώρα 

με νέο νόημα στις φράσεις

 

Οι λέξεις μου που έγιναν δικές σας

ριπές που αντηχούν στους τοίχους  

νέφη πολύχρωμα, στάζουν εντός μου

συνέρχονται, με φωνές μυρίων προγόνων

την ηχώ φέρνοντας της παρουσίας τους

 

Οι λέξεις μου, ώριμα σταφύλια

στου Αυγούστου γέρνουνε τις πλάτες

στάζοντας νέκταρ σε ερωτευμένα χείλια

μαζί τους φέρνοντας διαβάτες 

 

Οι λέξεις μου ιδεόπλαστες πολιτείες

ανέρχονται από της ψυχής τις κόγχες

φρέατα μοιάζοντας, με πηγών αντλίες

που βγήκανε απ' των θεών τις λόγχες

 

Οι λέξεις μου σπέρματα ανθρώπων

στη γαλήνη διάττοντες

εικόνες σύμπαντα

δοξολογούν

την κοινή μοίρα για το παρόν και το μέλλον μας

 

Οι λέξεις μου

φθόγγοι, λαριγγισμοί, τριγύρω

πίσω αφήσαν το παλιό τους πρόσωπο

κι έγιναν τώρα νέα άσματα για σας

άρωμα

μύρο

 

Οι λέξεις μου αόρατες κατοικίες

μέσα τους

ενοικούν αστραπόβροντα· 

σαν φωτιές

των ψυχών μες τα βλέμματα

 

Οι λέξεις μου εικονόγραπτες πανοπλίες

σε αγώνα σάς καλούνε να μπείτε

με δίχως θύτες και θύματα

προσκαλούν τη ζωή να χαρείτε

 

Οι λέξεις μου μοιάζουν ορυχεία·

μέσα τους

σκάβουν, άλλοι για να βρουν χρυσάφι

κι άλλοι κάτω να πέσουν τις αφήνουνε

χώμα να γίνουν, σε άγονο χωράφι

 

Οι λέξεις μου φεύγουνε, καράβια

που οργώνοντας ωκεανούς ονείρων

εδώ γυρνάνε πάλι, 

στα μουράγια, φέροντας λυγμούς δακρύων

 

Οι λέξεις μου

ανέρχονται από ακαταμέτρητα βάθη

και υψώνονται κατακορύφως βέλη·

να μας καρφώσουν θέλουνε σε χίμαιρες 

ή να πληρώσουν της ζωής μας τα εφήμερα τέλη; 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ίχνη

                                                                                           στον Γαραντούδη, ποιητική αδεία

 

 

Εμείς

Του εξήντα οι εκδρομείς

Ψάχναμε ακόμα την αρχαία Αρέθουσα

Τον Ευριπίδη, τον ποιητή, για να τιμήσουμε

Μα δε βρήκαμε πάλι τίποτε 

έξω στους δρόμους, στις παραλίες με τα αποτσίγαρα στην άμμο

και στα στρατόπεδα εκπαίδευσης 

Μόνον αδέσποτα σκυλιά τριγύρω από τις λίμνες

στα χωριά και σε παραλίες σκουπιδοτόπων γύρω στις ανοιχτές θάλασσες

Να μας θυμίζουν τη σκουριά των αρχαίων προγόνων

Που αλώβητη μόνον αυτή

Και κάποια άλλα επιφανή δαγκώματα

Πέρασαν και στα δικά μας χρόνια

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Πορτρέτο

 

 

Τώρα τελευταία

Κάνει αναπαραστάσεις με υλικό που φιλοτέχνησε η θάλασσα

Χωρίς χρώματα χρωστήρων

Να μη χαλούν απ᾿ τις βροχές. Να μείνουν.

«Κατέλειπεν» θα λένε· ίσως και «εποίησεν»

Μεγάλη δόξα...

 

Χωρίς ίχνος αιχμής

Στρογγυλεμένες πέτρες· από τον γεωλογικό παράδεισο των αρχαίων Σταγίρων

Βαμμένα από υπόγεια ηφαίστεια βότσαλα που μοιάζουν και διαφέρουν· 

Όσο κι αν θέλεις να τα βλέπεις ίδια. Έργο της θάλασσας·

Βγαίνουν στην ακροθαλασσιά εμπρός στα υγρά μάτια των ανθρώπων

Πότε με τον αχό του υψωμένου κύματος

Πότε με την αλμύρα του που τρυφερά τα γλύφει

 

Χθες και προχθές κι αντιπροχθές

Τις έβλεπε μες το ηλιοβασίλεμα να λάμπουν

Μόνος, και παρά θίν’ αλός, καθώς τις διάλεγε για να τις βάλει σ’ ένα κάδρο…

 

Την ώρα που γράφονταν αυτοί οι στίχοι 

Ήταν αηδόνι το πουλί της συντροφιάς στο δέντρο, ω  μοίρα

Δεν ήτανε καναρίνι σε αστικό ιστό παγιδευμένο

Τόσο ήτανε γλυκό, ω μούσα, και πιστό μες το κελάηδισμά του πρωινές ώρες! 

 

Τί κι αν ποιήματα δεν έγραφεν παλιά

Τώρα θα γράφει!

Κι ας λένε τόσα για την αντιποιητική εποχή μας…